De charmante Ijse
Een knisperkoude decemberdag. Een schooltje vliegvissers meldt zich aan met hark, kruiwagen en waadpak op de berijmde, steile oevers van een riviertje in de Druivenstreek. Een ijsvogel scheert laag over het water en volgt feilloos de meanders van de waterloop.
Op vraag en in samenwerking met het ANB engageert de Frank Sawyer Vliegvisclub zich voor een zijrivier van de Dijle: de Ijse. De bronnen zijn te zoeken in het Zoniënwoud, op het grondgebied van St.-Genesius-Rode. De Ijse vloeit verder door Hoeilaart, Overijse, Huldenberg en mondt in Neerijse uit in de Dijle. Van bron tot monding is het riviertje 22.7 km lang.
Vorige eeuw, Engeland.
De vliegvisser en schrijver Frank Sawyer verdiepte zich in de viskweek, het insectenleven op en om de rivier en alles wat leeft in de natuur. Frank werd visserijwachter, een “riverkeeper”. In de jaren 50 begon Sawyer "the great clean up". Hij baggerde modder, slib en allerlei vervuiling uit de rivieren. Stroompjes werden hersteld om te voorzien in een natuurlijke filter en een kwekerij voor vissen en insecten. De grote opruiming leidde tot zichzelf in stand houdende vispopulaties. Flora en fauna in en rond de waterloop herleefden.
Vandaag.
De Frank Sawyer Vliegvisclub draagt bij aan een gelijkaardig project van de VMM : "het ecologisch herstel van de Vlaamse waterlopen”. Met de overheid en de Provinciale Visserijcommissie werd een dienstovereenkomst afgesloten.
Het werk op de Ijse?
Eind november, begin december: aanleggen, herstellen en versterken we de “riffels”: ondiepe zones waar het water versnelt over kiezelstenen, keien, grind … De vrijwilligers worden gedirigeerd door visserijbioloog Chris Van Liefferinge (ANB) die tijdens het werk enthousiast en deskundig zijn wetenschap en kennis deelt.
Van december tot januari gaat -of beter zwemt- de beekforel van de Ijse op zoek naar paaigronden. Voor het afzetten van de eieren wriemelt de forel kuiltjes in de bodem, een voorwaarde voor nakomelingschap. Door het oprakelen met de hark wordt de grindbodem losser. Er bestaan machines voor het oprakelen, maar de Frank Sawyer Vliegvisclub doet het met forse, sterke hand. Zolang de rug het houdt.
Door op de gunstige plaatsen meer stroming te doen ontstaan krijgen eitjes en broed meer zuurstof en spoelt het slib weg van het paaibed. Boomstammen en stenen, schuin aangebracht op de oever, versmallen het paaikanaal en versnellen de stroming. Rond half maart doen we alles nog eens over, zodat ook de serpeling en de kopvoorn zich in de Ijse kunnen voortplanten.
De praktijk: harken, sjouwen, sleuren en zeulen: spelenderwijse FUN!
DE WATERKWALITEIT en het waterezeltje
Nog voor de Ijse het Zoniënwoud verlaat, daalt de waterkwaliteit van de Ijse ten gevolge van lozingen van huishoudelijk afvalwater. Een knelpunt is de regelmatige overstorting vanuit het overbelaste rioolstelsel. Bovendien is het stroomgebied van de Ijse zeer erosiegevoelig. Afstroom van akkers brengen hoge gehaltes aan meststoffen met zich mee.
De waterplanten en het visbestand scoren goed, de vlokreeft en de onontkoombare muggenlarven behalen net niet de norm, de waterezeltjes en de slingerwormen doen het beter. “Macro-invertebraten zijn het”, spreekt een wetenschapper, “maar we kunnen het eens zijn dat ‘met het oog waarneembare ongewervelde waterbeestjes’ ook begrijpelijk is”.
HET HERSTEL VAN VISSOORTEN
Het ANB voert herstelprogramma’s voor diverse vissoorten uit. De vissen worden uitgezet, doelstelling is een duurzaam herstel van de bestanden, wat moet leiden tot zichzelf in standhoudende populaties.
Het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) voert voor de herstelprogramma’s haalbaarheid- en opvolgings-studies uit. Een afdeling van het INBO onderzoekt de visteelt en kweekt voor de uitzettingen inheemse vissoorten: beekforel, snoek, kopvoorn, serpeling, kwabaal, zeelt, kroeskarper en rivierdonderpad. De vijvers en de kweekinstallaties kunnen bezocht worden.
BYPASS VOOR RIVIERADER
Er wordt gestreefd om vismigratie vanuit Dijle en Ijse mogelijk te maken. De verbinding met de Dijle is van belang voor vissoorten die in zoet water aanzienlijke afstanden afleggen zoals kopvoorn, winde, serpeling, rivierdonderpad ...
Vissen die vanuit de Dijle de Ijse optrekken kunnen niet verder dan de molen van Loonbeek. Tijdens de Ijsedag (23 september 2018) ontvouwde De Vlaamse Milieumaatschappij de plannen om een nevengeul aan te leggen, waarmee vissen een twee meter hoog verval kunnen omzeilen.
Vrije vismigratie is beslissend voor een gezond visbestand. Vissen verplaatsen zich naar en van paaiplaatsen, foerageer- en overwinteringsgebieden en kraamkamers voor jong broed. In Vlaanderen zijn de grote migratoren in gevaar of zo goed als verdwenen: steur, elft, fint, marene, houting, zeeprik, paling, Atlantische zalm, zeeforel ... Een onbelemmerde doorgang kan de trek naar kleinere waterlopen, beken zelfs, mogelijk maken voor alle vissoorten die zich verkassen.
Een doortrek wordt vaak verhinderd door stuwen, dammen en sluizen, waterbeheer, waterkrachtcentrales, drainage, watermolens met een historische waarde …
De vrolijk swingende IJse is in een keurslijf gedwongen. De Ijse meandert van nature, maar grote delen zijn rechtgetrokken en op plaatsen overwelfd.
Er wordt de voorkeur gegeven aan het verwijderen van bestaande hindernissen en de (her)inrichting van een meanderende loop met natuurlijk verval. Waar dit niet mogelijk is, zijn een nevengeul en vistrappen een alternatief.
Elke obstructie in een waterloop is als een vernauwing van een ader
Tom d’ Hondtvzw Vliegvissen Vlaamse Ardennen
VISSEN NAAR STEWARDS
Hengelen kan niet zonder regelgeving. Voor de naleving zijn controles noodzakelijk. De Natuurinspectie van het ANB beschikt over een 25-tal inspecteurs. De instanties hengelen naar vrijwillige stewards. Vliegvissers van de Frank Sawyer Vliegvisclub -met stewardbadge- informeren hengelaars en observeren. Ze spreken vissers aan over het herstelprogramma voor bedreigde vissoorten en wijzen hen erop dat het meeneemverbod wettelijk is vastgelegd. Stewards hebben tevens een folder waarin alles wordt samengevat. Aan de natuur-inspecteur signaleren ze het meenemen van vissen en hengelaars zonder vergunning.
De voornaamste taak van de steward is observeren en zich kenbaar maken. M.a.w. hengelaars leren wennen aan het bestaan van en de functie van de stewards. De steward zal zichzelf tonen als voorstander van de sportieve visserij met bezorgdheid voor de toekomst van het visbestand en wil het gemeenschappelijk belang hiervan onderstrepen
Jef Heylensteward
SCHOOLBORDEN AAN DE IJSE?
De vzw Frank Sawyer Vliegvisclub en de vzw Vliegvissen Vlaamse Ardennen combineren beide hun passie voor het vliegvissen met de zorg voor plaatselijke waterlopen. Zij waren de vragende partij voor een ministerieel besluit.
1883
De eerste Belgische wetgeving op de riviervisserij komt tot stand, middenin een walmende, lozende, vervuilende industriële revolutie.
Meer dan 70 jaar later, 1954.
In het Staatsblad verschijnt een vernieuwde “Wet op de riviervisserij”. Nadien valt de wet onder de bevoegdheid van de gewesten. Op één ministerieel besluit na (de boekhouding van het Visserijfonds) bleef de wetgeving 63 jaar zonder ministerieel besluit.
17 januari 2018
De Minister van Omgeving, Natuur en Landbouw komt uiteindelijk met twee ministeriële besluiten boven water: 1) maatregelen voor zeebaars en 2) zoals de titel het zegt: “het instellen van een tijdelijke terugzetverplichting in de waterlopen Zwalm en Ijse en hun zijwaterlopen”. De inhoud is duidelijk: alle in de Zwalm en de Ijse gevangen vissen moeten onmiddellijk en omzichtig in het water van herkomst vrijgelaten worden. Bezit en gebruik van aasvissen wordt niet toegelaten. Proefproject: vijf jaar.
Door het ANB werden in de zomer van 2018 aan de Ijse borden geplaatst met meer informatie.
IJSEDAG 23 september 2018
Deelnemende organisaties en instanties: Vlaamse Milieumaatschappij, Agentschap Natuur & Bos, Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Provinciale visserijcommissie, Frank Sawyer Vliegvisclub, Vlaamse landmaatschappij, Regionaal Landschap Dijleland, Natuurpunt Druivenstreek, de plaatselijk scouts.
HEMEL- en ANDERE SLUIZEN
In en rond de Ijsevallei en de gerestaureerde Loonbeekse watermolen verrees die dag een marktje met tenten en standen, educatieve panelen, boeken, informatie, drankjes en hapjes ....
De datum moet met een onschuldige maar zeer natte vinger gekozen zijn. Vanaf de grijze namiddag doken de weergoden met z’n allen onder de douche. Droogjes gezegd: de regen zette een domper op het aantal bezoekers. Anderzijds: aanwezigheid en contacten met diverse organisaties en instanties zijn interessant. De laatste uren waren dan weer zonnig.
De ACTIVITEITEN:
In de nog droge voormiddag veel belangstelling voor het wetenschappelijk afvissen, bedoeld om de aantallen en de aanwezigheid van vissoorten te onderzoeken: rivierdonderpad, kopvoorn, grondeltjes, forelletjes, bermpje, modderkruiper, driedoornige stekelbaars ... Paling was één van de verrassingen.
Het waar, waarom en wanneer van het gezwoeg aan de paaigronden werd aan de oever van de Ijse uitgebreid toegelicht door de voorzitter van de Frank Sawyer Vliegvisclub.
Clublid Guy had graag aangetoond dat er ook met de vliegenhengel wel een visje gevangen kon worden. Helaas, de hemelsluizen gingen open en het snel stijgende wassende water maakte al snel het vissen onmogelijk. Het leek wel of Pieter Bruegel de omgeving van de Ijse nat in nat geschilderd had.
Echte die-hards die het hondenweer wilden trotseren maakten een geleide wandeling van 5,5 kilometer langs de IJse, met onderweg informatie over de rijke fauna en flora.
Ook de standen van VMM, ANB en Natuurpunt konden het publiek boeien met informatie over de IJsevallei waarin gele kwikstaart, ijsvogel en bever hun ideale biotoop gevonden hebben.
Met vliegvishengel en lijn demonstreerde François het magische en gracieuze vliegviswerpen. Chris Van Liefferinge van ANB was voor één keer niet de meester, maar de leerling.
In de schuur veel interesse voor het aquarium. Van elke vissoort uit de Ijse kon men enkele exemplaren observeren. De vissen werden nadien omzichtig aan de Ijse teruggegeven. Ook allerlei zwemmende waterdiertjes werden letterlijk onder de loep genomen: vlokreeftjes, de muggenlarven, waterpissebedden, slakjes, glazenmakers en nog meer macro-inverte..., euh inverte... enfin, die “met het oog waarneembare ongewervelde waterbeestjes”.
De FRANK SAWYER VLIEGVISCLUB was op de Ijsedag min of meer druipnat maar goed vertegenwoordigd.
In het standje in de schuur was informatie over de club beschikbaar. Een filmpje liet de werkzaamheden van bedrijvige en enthousiaste clubleden aan de Ijse zien. Bram presenteerde hoe kunstvliegen worden gemaakt. Jongeren toonden nieuwsgierigheid en kwamen herhaaldelijk terug. De stand van Bram met magnifieke vliegen en een uit prachtige hout gesneden forel mag gezien worden.
PASSIE, ENGAGEMENT en de Ephemera utopia
De Ijse is een riviertje om te koesteren. En om er te hengelen natuurlijk. Vliegvissers kunnen een positieve rol opnemen in het ecologisch herstel van plaatselijke waterlopen.
In het najaar en het voorjaar worden de paaibedjes opgerakeld, mét een boeiende academische les van een visserijbioloog er bovenop. Of: met spanning de aanleg van vispassages, vissoortenherstel en meanderprojecten met spanning opvolgen. Boeiend.
Ons engagement wordt geboren uit de passie voor het vliegvissen. Winter of zomer, er kan steeds iets gedaan worden onderhoud van oevers en waterlopen, zwerfvuil en sluikstorting ruimen, visdag met de kids, paaibedden verzorgen, de aanwezigheid van stewards, zeulen met keien en boomstammen om de nodige meandering te herstellen, deelname aan de dag van de Ijse, de vragende partij voor een ministerieel besluit ...
Samenwerken met instanties zoals het Agentschap Natuur en Bos, Vlaamse Milieu Maatschappij, Provinciale Visserijcommissies, gemeentebesturen, informatie en contact over de werken van waterbeheerders (bv een bezoek aan het Centrum voor Visteelt) …
Vliegvissers, zowel clublid als individueel, kunnen baat hebben bij dergelijke projecten: betere waterkwaliteit, meer vrije migratie, meer vis ... Dat alles terwijl je lol kunt hebben, zonder dat de geestdrift voor het vliegvissen onder het slib moet verzanden.
Grim Boddez en François StuckensFrank Sawyer Vliegvisclub
Waterbeheerders hebben steeds meer oor naar die zonderlinge vliegvissers, ze beseffen dat vliegvissers er alle belang bij hebben dat rivieren zuiver en visrijk zijn.
Ik vind het echt super dat er door hengelverenigingen evenveel aandacht aan waterkwaliteit en vismigratie wordt geschonken als aan het vissen zelf
Alain Dillenvisserijbioloog
DE TOEKOMST STROOMT DOOR KLEINE RIVIEREN
De toekomst van het Ijse-project: een Ephemera utopia? Ambitieus? Utopisch? VeelIjsend? Een hoge verwachting mag niet voorbarig zijn. Kopvoorn heeft zijn stek al in de Ijse, net als o.a. stekelbaarsjes, baars, beekforel, blankvoorn, rietvoorn, serpeling, winde, rivierdonderpad … Het herstel van de Ijse is een proces van jaren. Als we binnen 10 jaar een vliegje kunnen werpen in een zuiver riviertje met een natuurlijk visbestand zou het al mooi zijn. Catch and release, natuurlijk.
We gaan nu niet met z’n allen hengelen op de Ijse. Kijk rond in je omgeving. Zoek lokaal. Prospecteer. Trek er een namiddag of een zomeravond op uit met enkele droge vliegjes en nimfjes. Zorg ervoor dat je de juiste vergunning op zak hebt. Ga op expeditie, naar de de oerkempische rivieren en bijrivieren, het Demerbekken in het Hageland, de Dijle en zijtakken, de Limburgse pareltjes, waag je aan de Brusselse Woluwe, het Zennegat, de stromende koivijver van je buur … Experimenteer, zoek zijriviertjes met potentie. Zoek informatie over de voorgeschiedenis. Stuit op een bever. Terugzetplicht, vissen zijn goud waard.
Foto's: Kurt De Wit, Christophe Geuens, Jan Huyghe, François Stuckens
Tekst: Jan Huyghe, Tom D’ hondt, Jef Heylen, Grim Boddez, François Stuckens, Alain Dillen